حفظ صلح

حافظان صلح سازمان ملل به مناطق مختلفي که درگيري نظامي بتازگي متوقف شده اعزام مي‌شوند تا توافقنامه‌هاي صلح را اجرا و طرفين درگير را از شروع دوباره مخاصمات باز دارند. مثلا آنان در تيمور شرقي تا اعلام استقلال در سال ۲۰۰۱ حضور داشتند. کشورهاي عضو سازمان نيروهاي مورد نياز را تامين مي‌کنند و ارسال نيرو به هر عمليات جنبه داوطلبانه دارد. در اين بين دو کشور کانادا و پرتغال در همه عمليات‌هاي حفظ صلح حضور داشته‌اند. سازمان ملل عمليات نظامي مستقلي انجام نمي‌دهد و تمام عمليات آن بايد با تصويب شوراي امنيت باشد.

موسسين سازمان ملل اميدوار بودند که اين سازمان مانع وقوع جنگ بين کشورها شود. ولي اين اميد چندان جامه عمل نپوشيد. در ايام جنگ سرد از سال (۱۹۴۵ تا ۱۹۹۱) دنيا به دو اردوگاه متخاصم تقسيم و حفظ صلح بسيار دشوار شد. با پايان جنگ سرد، سازمان ملل مجددا بعنوان باني ايجاد صلح در دنيا قوت دوباره‌اي گرفت و در حل و فصل اختلافات در سراسر دنيا فعال شد. اما فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سبب شد تا ايالات متحده در موضع تنها ابر قدرت جهان قرار گيرد و چالشهاي جديدي را براي سازمان ملل رقم بزند.

بودجه عمليات حفظ صلح سازمان ملل از کشورهاي عضو و بر اساس معيارهاي مدون تامين مي‌شود. البته بخش زيادي از اين بودجه را پنج عضو شوراي امنيت فراهم مي‌آورند. در دسامبر سال ۲۰۰۰ در روند ارزيابي سهم هر کشور تغييراتي ايجاد شد و مقرر گرديد هر شش ماه يکبار اين معيارها مورد بررسي دوباره قرار بگيرند. طبق اين ارزيابي‌ها در سال ۲۰۰۳ حدود ۲۷ درصد بودجه کل سازمان به عمليات‌هاي حفظ صلح اختصاص مي‌يافت. ايالات متحده خواستار سهم کمتر خود در اين پروژه‌ها بود و پرداخت سهم خويش و پرداخت ديون معوقه خود را منوط به تصويب کنگره آمريکا مي‌دانست.

نيروهاي حافظ صلح سازمان ملل در سال ۱۹۸۸ جايزه صلح نوبل را احراز کردند. در سال ۲۰۰۱ دبير کل سازمان ملل، کوفي عنان، بخاطر تلاشهايش براي سازماندهي جهاني آرام‌تر اين جايزه را به خود اختصاص داد.

سازمان ملل مدالهايي را براي اهدا به کسانيکه معاهدات مصوب را عملي مي‌سازند در نظر مي‌گيرد. اولين آن‌ها مدال خدمات سازمان ملل بود که به نيروهاي حاضر در جنگ کره اعطا شد. مدال ناتو نيز با استدلالي مشابه براي خدمات بين‌المللي طراحي شد و به عنوان يک مدال بين‌المللي به جاي يک مدال نظامي مورد استفاده قرار گرفت.

حقوق بشر

پيگيري مسائل حقوق بشر دليل اصلي ايجاد سازمان ملل بود. جنگ جهاني دوم و مسايل مربوط به نسل کشي سبب شد تا بر سر ايجاد سازمان جديدي که مانع وقوع تراژديهاي مشابه در آينده اجماع جهاني بوجود آيد. هدف اوليه نيز ايجاد يک چارچوب قانوني براي بررسي و عملکرد مناسب بر اساس شکايات در مورد تخطي از حقوق بشر بود. منشور ملل متحد تمام اعضاي سازمان ملل را ملزم به احترام و رعايت حقوق بشر مي‌نمايد و همه را موظف مي‌داند تا براي رسيدن به اين هدف تلاش کند. اعلاميه جهاني حقوق بشر في نفسه الزام آور نيست و تنها يکي از مصوبات مجمع عمومي در سال ۱۹۴۸ بود که نقش يک استاندارد براي همگان را ايفا مي‌کند. مجمع همواره مسايل حقوق بشر را دنبال مي‌کنند. در ۱۵ مارس ۲۰۰۶ مجمع به اتفاق آراء راي داد که شوراي حقوق بشر سازمان را جايگزين کميسيون حقوق بشر کند.

هدف اصلي اين شورا بررسي موارد نقض حقوق بشر است. همواره انتقاد شده که ترکيب اعضاي شوراي حقوق بشر مناسب نيست. بويژه اينکه برخي از اعضاي آن مشکوک به نقض حقوق بشر هستند. حتي کشورهايي که رياست کميسيون را برعهده داشته‌اند.

در حال حاضر هفت مجمع وابسته به مجامع معاهده حقوق بشر وجود دارد. از جمله کميته حقوق بشر و کميته حذف تبعيض عليه زنان. سرويسهاي دبير خانه‌اي به شش مجمع خدمات رساني مي‌کند و کميسارياي عالي حقوق بشر مسئوليت اين سرويس رساني را به عهده دارد.

سازمان ملل و آژانس‌هاي آن محوريت اجراي اصول اعلاميه جهاني حقوق بشر را به عهده دارند. يکي از وظايف اين آژانس‌ها کمک به کشورهايي است که فرايند گذر به سوي دموکراسي را تجربه مي‌کنند. سازمان ملل کمک فراواني به برگزاري انتخابات در کشورهاي کم تجربه و کم سابقه در جريان دموکراسي نموده‌است از جمله در افغانستان و تيمور شرقي. همچنين سازمان ملل مجمعي براي پشتيباني از حقوق زنان در عرصه‌هاي سياسي اقتصادي و اجتماعي در کشورهايشان تشکيل داده‌است و تلاش مي‌کند توجه عمومي را به اين حقوق جلب نمايد. حتي قطعنامه‌اي در مورد سوء استفاده از اين حقوق در خود مجمع عمومي يا شوراي امنيت يا مجامع قضايي وابسته صادر کرده‌است.

در اوايل سال ۲۰۰۶ مجمع ضد شکنجه پيشنهاد بستن زندان گوانتانامو را ارائه کرد و آمريکا را به خاطر اداره کردن يک زندان مخفي و انتقال اتباع خارجي به آن به شدت مورد انتقاد قرار داد. برخي از گروههاي حقوق بشر و اعضاي حزب جمهوري خواه ايالات متحده اعلام کردند که سيا اجازه نمي‌دهد نظارتي بر اين زندان اعمال شود يا زندان را تعطيل نمايند.

کمک‌هاي انسان دوستانه و توسعه بين‌المللي

سازمان ملل در کنار ديگر سازمانها مثلا صليب سرخ به تامين غذا، آب آشاميدني، مامن و ديگر سرويسهاي بشردوستانه به مردماني مي‌پردازد که از قحطي و جنگ و ساير بلايا به زحمت افتاده‌اند. بازوان اصلي سازمان ملل در راه کمک رساني به مردم عبارتند از برنامه جهاني غذا (که بيش از ۱۰۰ ميليون نفر را در ۸۰ کشور پوشش داده‌است)، کميسارياي عالي پناهندگان که در ۱۱۶ کشور فعاليت دارد و نيز پروژه‌هاي حفظ صلح که در ۲۴ کشور دنيا به اجرا در آمده‌است. گاهي اوقات نيروهاي امدادي سازمان ملل مورد حمله قرار گرفته‌اند.

همچنين سازمان ملل به پشتيباني از توسعه اقتصادي پرداخته است؛ مثلا از طريق تدوين فرمول اهداف توسعه هزاره. برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) بزرگترين منبع ارائه کمک‌هاي فني در جهان است. سازمانهايي چون UNAIDS, WHO و صندوق جهاني مبارزه با ايدز، سل و مالاريا از موسسات پيشگام در مبارزه با بيماريها در سراسر دنيا سرويسهاي کنترل جمعيت هستند و در کاهش مرگ و مير کودکان و مادران در ۱۰۰ کشور نقش فعالي داشته‌اند.

سازمان ملل همه ساله اقدام به انتشار شاخص توسعه انساني (HDI) مي‌کند که در آن بر اساس شاخص‌هاي رفاهيٰ اقتصادي و بهداشتي مانند سطح فقر، ميانگين درامد، ميزان باسوادي، و اميد به زندگي به مقايسه سطح توسعه در کشورهاي مختلف مي‌پردازد.

سازمان ملل به کمک دواير و نهادهاي مختلف خود به توسعه انساني پرداخته‌است:

- سازمان بهداشت جهاني (WHO) که در سال ۱۹۷۷ آبله را ريشه کن نموده و فلج اطفال را هم تا مرز ريشه کني پيش برده‌است.

- بانک جهاني / صندوق بين المللي پول (IMF) : طبق توافقنامه برتون وودز در سال ۱۹۴۴، دو نهاد بانک جهاني و IMF بعنوان دو سيستم جداگانه از سازمان ملل فعاليت مي‌کنند. در سال ۱۹۴۷ بموجب موافقتنامه‌اي اعلام شد که موسسات وابسته به سازمان ملل به صورت مستقل و تخصصي فعاليت‌هاي مالي و پولي خود را در چارچوب اين سازمان و با نظارت آن به انجام رسانند.

- برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد (UNEP)

- برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP)

- سازمان تربيتي علمي فرهنگي ملل متحد (UNESCO)

- صندوق کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF)

- کميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان (UNCHR)

در ۹ مارس سال ۲۰۰۶ (ميلادي) کوفي عنان دبير کل سازمان ملل صندوق مرکزي واکنش سريع CERE را براي کمک به قحطي زدگان شاخ آفريقا تاسيس کرد.

همچنين يک آژانس بعنوان شوراي جهاني غذا با هدف هماهنگي وزراي کشاورزي کشورها تاسيس شد تا به کشورهاي قحطي زده و داراي سوء تغذيه کمک کنند. در سال ۱۹۹۳ اين آژانس به حالت تعليق در آمد.

معاهدات و قانون بين‌الملل

مذاکرات سازمان ملل در قالب معاهده به پيشگيري از مشاجرات بين‌المللي منجر مي‌شوند. مثل کنواکسيون قانون و يا هر گونه اختلافي در مورد کاربرد آزاد اقيانوسها در دادگاه ويژه مورد حل و فصل قرار بگيرد.

دادگاه بين‌المللي (ICJ) با هدف حل و فصل مشاجرات بين کشورها تاسيس شده‌است و از سال ۱۹۴۶ تاکنون مرجع رسيدگي به دعاوي مهمي به شرح زير بوده‌است :

کنگو در برابر فرانسه که در آن جمهوري دموکراتيک کنگو فرانسه را به بازداشت غير قانوني روساي ايالتي کنگو و جرائم جنگي متهم نمود. و دعوي نيکاراگوئه در برابر ايالات متحده که در اين دعوي نيکاراگوئه ايالات متحده را متهم نمود که نيروهاي معارض حکومت را مجهز کرده است (در پي اين دعوي شاهد طرح دعوي ايران در مورد تجهيز معارضين توسط آمريکا بوديم).

در سال ۱۹۹۳ و در پاسخ به رويه «پاکسازي قومي» در يوگسلاوي سابق دبير کل سازمان ملل دادگاه رسيدگي به جرايم نظامي در يوگسلاوي سابق را داير کرد. در سال ۱۹۹۴ در قبال جريان نسل کشي در روآندا اين شورا ديوان رسيدگي به جرائم در روآندا را تاسيس کرد. قلمرو قضايي اين دو دادگاه بررسي و روشن کردن موارد نقض قوانين بين‌المللي که جرم محسوب مي‌شدند بوده‌است.

- در سال ۱۹۱۸ مجمع عمومي کنفرانسي در رم برگزار کرد و بررسي تاسيس ديوان محاکم و جرايم بين‌المللي (ICC) پرداخت و در پي آن طرح رم به تصويب رسيد و اين دادگاه در سال ۲۰۰۲ تاسيس و اولين پرونده در سال ۲۰۰۶ به آن ارجاع گرديد. اين اولين مورد رسيدگي به اتهامات و تخلفات جنگي و نسل کشي در يک مرجع دائمي جهاني بود. اما ICC مستقل از سازمان ملل عمل مي‌کند و پرسنل و بودجه‌اي اختصاصي دارد اگر چه در راه شکل گيري آن مقامات سازمان ملل و سران دولتها دخالت مستقيم داشته‌اند. در مورد نحوه اداره اين نهاد و همکاريهاي متقابل ICC و UN «توافق کامل و دوجانبه» حاصل شده‌است.

- در سال ۲۰۰۲ سازمان ملل دادگاه ويژه سيرالئون را بخاطر جنايات جنگي در آن کشور برگزار نمود